Podziemne Miasto Osówka, położone w malowniczej miejscowości Sierpnica, stanowi jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej tajemniczych elementów kompleksu Riese. Ta podziemna forteca, wydrążona w zboczu góry Osówka, jest drugim co do wielkości obiektem projektu Riese, z imponującą siecią korytarzy o łącznej długości blisko 9 kilometrów i powierzchni przekraczającej 26 tysięcy metrów kwadratowych. Objętość wszystkich wydrążonych pomieszczeń szacuje się na około 100 000 metrów sześciennych, co daje wyobrażenie o skali tego przedsięwzięcia.

Obiekt składa się z kilku części połączonych systemem korytarzy. Główna trasa turystyczna prowadzi przez betonowe konstrukcje, które miały prawdopodobnie służyć jako bunkry lub hale produkcyjne. Zwiedzający mogą podziwiać potężne żelbetowe podpory, masywne ściany i skomplikowany system odwadniający, który do dziś funkcjonuje, odprowadzając wodę z wnętrza góry. Szczególne wrażenie robią ogromne hale o wysokości kilkunastu metrów, których przeznaczenie wciąż pozostaje przedmiotem spekulacji historyków.

Osówka oferuje kilka tras zwiedzania o różnym stopniu trudności. Trasa ekstremalna, przeznaczona dla miłośników mocniejszych wrażeń, prowadzi przez częściowo zalane korytarze, gdzie uczestnicy wyposażeni w odpowiedni sprzęt (kalosze, kombinezony i kaski z latarkami) mogą poczuć się jak prawdziwi odkrywcy. Dla mniej wprawionych turystów dostępna jest trasa historyczna, która również pozwala poznać tajemnice tego miejsca, ale w bardziej komfortowych warunkach.

Historia budowy Osówki jest równie mroczna jak jej korytarze. Do pracy przy drążeniu tuneli wykorzystywano więźniów z pobliskiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen i jego filii. Pracowali oni w nieludzkich warunkach, często bez odpowiedniego wyżywienia, odzieży czy narzędzi. Tysiące z nich przypłaciło tę pracę życiem - część zmarła z wycieńczenia, część została zamordowana przez strażników. Podczas zwiedzania kompleksu przewodnicy opowiadają o tragicznych losach tych ludzi, co nadaje wizycie w tym miejscu wymiar nie tylko przygodowy, ale również edukacyjny i refleksyjny.

Warto zwrócić uwagę na szczegóły techniczne budowli - ślady po szalunkach na betonowych ścianach, system wentylacyjny, pozostałości po instalacji elektrycznej. Wszystko to świadczy o zaawansowaniu technologicznym projektu i ogromnych środkach, jakie naziści przeznaczyli na jego realizację. Szczególnie interesujące są ślady po torach kolejki wąskotorowej, która służyła do transportu urobku i materiałów budowlanych wewnątrz kompleksu.

Projekt Riese (z niemieckiego 'Olbrzym') to największe przedsięwzięcie górniczo-budowlane nazistowskich Niemiec z okresu II wojny światowej. Mimo upływu lat, wciąż nie jest do końca jasne, jakie było prawdziwe przeznaczenie tych ogromnych podziemnych kompleksów. Najbardziej popularna teoria mówi, że miała to być tajna kwatera główna Adolfa Hitlera, podobna do Wilczego Szańca, ale znacznie lepiej ukryta i chroniona. Inne hipotezy sugerują, że w podziemiach Gór Sowich miały powstać fabryki broni, w tym być może nawet tajne laboratoria pracujące nad bronią jądrową.

Historycy wskazują na kilka faktów, które mogą potwierdzać teorię o kwaterze Hitlera. Po pierwsze, w tym samym czasie prowadzono intensywne prace remontowe w pobliskim zamku Książ, który miał być prawdopodobnie częścią tego samego kompleksu. Po drugie, skala przedsięwzięcia i zaangażowane środki sugerują, że projekt miał najwyższy priorytet dla nazistowskiego kierownictwa. Wreszcie, zachowane dokumenty wskazują, że w okolicach Gór Sowich planowano utworzenie strefy zamkniętej o nazwie 'Schlesierland', co również pasuje do teorii o kwaterze Führera.

Z drugiej strony, zwolennicy teorii o produkcji broni wskazują na bliskość kopalni uranu w Kowarach oraz na zeznania niektórych świadków, którzy twierdzili, że widzieli transporty tajemniczych urządzeń i materiałów przywożonych do kompleksu. Niektórzy badacze sugerują nawet, że w Górach Sowich mogły być prowadzone eksperymenty z technologiami wyprzedzającymi swoją epokę, w tym z legendarną 'Dzwon' - tajemniczym urządzeniem, które miało być rewolucyjną bronią lub nawet maszyną do manipulowania czasoprzestrzenią.

Jedną z najbardziej intrygujących legend związanych z kompleksem Riese jest opowieść o tzw. 'Złotym pociągu'. Według tej historii, w ostatnich dniach wojny Niemcy mieli ukryć w jednym z tuneli pociąg wypełniony złotem, dziełami sztuki i innymi cennymi przedmiotami zrabowanymi z całej Europy. Choć w 2015 roku dwóch poszukiwaczy skarbów ogłosiło, że zlokalizowało ten pociąg w pobliżu Wałbrzycha, późniejsze badania nie potwierdziły jego istnienia. Niemniej jednak, legenda ta wciąż przyciąga do regionu poszukiwaczy przygód i skarbów.

Inną fascynującą tajemnicą jest los zaginionych dokumentów projektu Riese. Większość planów i dokumentacji technicznej zniknęła w chaosie końca wojny. Część mogła zostać zniszczona przez samych Niemców, część przejęta przez Armię Czerwoną i wywieziona do ZSRR. Ta luka w dokumentacji sprawia, że wiele aspektów kompleksu pozostaje niewyjaśnionych, co tylko podsyca spekulacje i teorie spiskowe.

Warto również wspomnieć o tajemniczych zgonach i zniknięciach osób, które próbowały badać kompleks Riese w czasach PRL. Niektórzy entuzjaści sugerują, że mogło to być związane z tajnymi operacjami służb specjalnych, które chciały ukryć prawdę o tym, co naprawdę znajdowało się w podziemiach Gór Sowich. Te historie, choć trudne do zweryfikowania, dodają kolejną warstwę tajemniczości do i tak już fascynującego miejsca.

Eksploracja podziemnych kompleksów Gór Sowich wymaga odpowiedniego przygotowania, zarówno pod względem sprzętu, jak i wiedzy. Podziemne Miasto Osówka oferuje zorganizowane zwiedzanie z przewodnikiem, co jest zdecydowanie najlepszą opcją dla osób, które po raz pierwszy odwiedzają to miejsce. Dostępne są różne trasy o zróżnicowanym stopniu trudności, dzięki czemu każdy może wybrać wariant odpowiedni do swoich możliwości i oczekiwań.

Trasa historyczna jest najłatwiejsza i najbardziej dostępna - można ją pokonać w zwykłym obuwiu i odzieży. Prowadzi przez główne, zabezpieczone korytarze i hale kompleksu, a przewodnik opowiada o historii budowy i prawdopodobnym przeznaczeniu poszczególnych pomieszczeń. Trasa ta zajmuje około godziny i jest dostępna przez cały rok.

Dla bardziej wymagających turystów przygotowano trasę ekstremalną, która prowadzi przez mniej dostępne części kompleksu, w tym przez częściowo zalane korytarze. Do jej pokonania niezbędne są kalosze lub wodoodporne buty, ciepła odzież (temperatura w podziemiach utrzymuje się na poziomie około 5-7 stopni Celsjusza przez cały rok) oraz kask z latarką, które można wypożyczyć na miejscu. Ta trasa daje możliwość zobaczenia miejsc niedostępnych dla zwykłych turystów i poczucia atmosfery prawdziwej eksploracji podziemi.

Najbardziej zaawansowaną opcją jest trasa ekspedycyjna, przeznaczona dla osób o dobrej kondycji fizycznej i bez lęku przed ciemnością czy ciesnymi przestrzeniami. Prowadzi ona przez najbardziej odległe i trudno dostępne części kompleksu, gdzie trzeba czasem przeciskać się przez wąskie przejścia czy brodzić w wodzie. Ta trasa daje najbardziej autentyczne doświadczenie urbexu, ale wymaga odpowiedniego przygotowania i sprzętu.

Poza Osówką, w Górach Sowich znajduje się kilka innych obiektów kompleksu Riese dostępnych dla zwiedzających. Największy z nich to Włodarz, częściowo zalany kompleks o powierzchni około 9 tysięcy metrów kwadratowych. Zwiedzanie tego obiektu obejmuje również przeprawę łodzią po zalanych korytarzach, co stanowi dodatkową atrakcję. Innym interesującym miejscem jest Rzeczka - mniejszy kompleks, ale również oferujący możliwość zobaczenia imponujących podziemnych konstrukcji.

Dla osób zainteresowanych historią II wojny światowej warto połączyć zwiedzanie podziemi z wizytą w Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy, gdzie można dowiedzieć się więcej o losie więźniów, którzy budowali kompleks Riese. Muzeum znajduje się na terenie byłego obozu koncentracyjnego i stanowi ważne miejsce pamięci o ofiarach nazistowskiego terroru.

Warto pamiętać, że eksploracja podziemi poza wyznaczonymi trasami turystycznymi jest niebezpieczna i w większości przypadków nielegalna. Wiele nieudostępnionych sztolni jest zagrożonych zawaleniem, zalaniem lub zawiera inne niebezpieczeństwa, takie jak nieoznakowane szyby czy niestabilne konstrukcje. Ponadto, niektóre obiekty są siedliskiem chronionych gatunków nietoperzy i wchodzenie do nich może zakłócać ich naturalne środowisko.

Najlepszą porą na zwiedzanie podziemnych kompleksów Gór Sowich jest późna wiosna, lato lub wczesna jesień, kiedy temperatury na zewnątrz są wyższe, co czyni pobyt w chłodnych podziemiach bardziej komfortowym. Warto jednak pamiętać, że w sezonie letnim obiekty te cieszą się dużą popularnością, więc aby uniknąć tłumów, najlepiej zaplanować wizytę w dni powszednie lub wcześnie rano.