Historia opactwa w Weingarten sięga XI wieku, kiedy to Welfowie, jeden z najpotężniejszych rodów średniowiecznych Niemiec, ufundowali tu klasztor benedyktynów. Początkowo była to skromna fundacja, jednak jej znaczenie wzrosło niepomiernie w 1094 roku, gdy Judyta Flandryjska podarowała opactwu bezcenną relikwię - ampułkę zawierającą, według tradycji, krew Chrystusa zmieszaną z ziemią z Golgoty. Od tego momentu Weingarten stało się ważnym centrum pielgrzymkowym.

Obecna bazylika nie jest jednak oryginalną budowlą średniowieczną. Po pożarze, który strawił wcześniejszy kościół w 1695 roku, podjęto decyzję o wzniesieniu nowej, monumentalnej świątyni w modnym wówczas stylu barokowym. Budowa trwała od 1715 do 1724 roku pod kierunkiem wybitnego architekta Franza Beera, a następnie kontynuowana była przez Donato Giuseppe Frisoni.

Bazylika św. Marcina zachwyca swoją monumentalną bryłą o długości 102 metrów, szerokości 36 metrów i wysokości sklepienia sięgającej 29 metrów. Jej fasada, flankowana dwiema wieżami o wysokości 67 metrów, stanowi imponujący przykład południowoniemieckiego baroku. Proporcje świątyni zostały starannie przemyślane - jej wymiary opierają się na symbolicznych liczbach związanych z chrześcijaństwem, co było typowe dla sakralnej architektury tego okresu.

Wnętrze bazyliki olśniewa bogactwem dekoracji. Sklepienie nawy głównej zdobią monumentalne freski autorstwa Cosmasa Damiana Asama, przedstawiające sceny z życia św. Benedykta oraz alegoryczne przedstawienia cnót. Szczególną uwagę zwraca fresk w kopule, ukazujący apoteozę św. Marcina - patrona świątyni. Malowidła te, wykonane w latach 1718-1720, należą do najwybitniejszych osiągnięć barokowego malarstwa freskowego w Niemczech.

Wyjątkowym elementem wystroju są również ołtarze. Ołtarz główny, dzieło Josepha Antona Feuchtmayera, przedstawia scenę dzielenia się płaszczem przez św. Marcina z żebrakiem. Ołtarze boczne, poświęcone różnym świętym, tworzą harmonijną całość z wystrojem świątyni. Ambona, konfesjonały i stalle zostały wykonane przez najlepszych rzemieślników epoki, tworząc spójny stylistycznie zespół barokowego wyposażenia.

Jednym z najcenniejszych elementów wyposażenia jest kaplica Świętej Krwi, gdzie przechowywana jest słynna relikwia. Kaplica ta, bogato zdobiona złoceniami i malowidłami, stanowi serce duchowe całego kompleksu. To właśnie tutaj, w specjalnym relikwiarzu, przechowywana jest ampułka z Krwią Chrystusa, która od wieków przyciąga pielgrzymów.

Architektura bazyliki w Weingarten doskonale odzwierciedla ducha epoki baroku - dążenie do monumentalizmu, teatralności i emocjonalnego oddziaływania na wiernych. Świątynia miała nie tylko służyć celom liturgicznym, ale również manifestować potęgę zakonu benedyktynów i katolickiej wiary w okresie kontrreformacji. Jej imponujące rozmiary i bogactwo dekoracji miały przytłaczać i zachwycać jednocześnie, wzbudzając w odwiedzających uczucie zachwytu i religijnej ekstazy.

Po sekularyzacji opactwa w 1803 roku, w ramach reorganizacji terytorialnej Niemiec pod wpływem wojen napoleońskich, kompleks klasztorny przeszedł różne koleje losu. Część zabudowań została zaadaptowana na cele świeckie, jednak sama bazylika nieprzerwanie pełniła funkcje sakralne. W 1922 roku papież Pius XI nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej, podkreślając jego historyczne i duchowe znaczenie.

Prawdziwym skarbem Bazyliki św. Marcina w Weingarten, który przyciąga miłośników muzyki z całego świata, są monumentalne organy - największy zachowany instrument barokowy na świecie. Te majestatyczne organy, będące dziełem wybitnego organmistrza Josepha Gablera, stanowią nie tylko arcydzieło sztuki organmistrzowskiej, ale również niezwykły przykład harmonijnego połączenia kunsztu technicznego z artystyczną wizją.

Historia tych wyjątkowych organów rozpoczęła się w 1737 roku, kiedy to opat Placidus Renz zlecił Josephowi Gablerowi budowę instrumentu, który miał dorównywać wspaniałości samej bazyliki. Prace nad tym monumentalnym dziełem trwały aż 13 lat, od 1737 do 1750 roku, co świadczy o skali przedsięwzięcia i precyzji wykonania. Gabler, który osobiście nadzorował każdy etap budowy, stworzył instrument idealnie wkomponowany w architekturę świątyni, stanowiący jej integralną część.

Organy Gablera imponują swoimi rozmiarami i złożonością. Instrument posiada 60 głosów (registrów) rozłożonych na czterech manuałach i pedale, co daje łącznie około 6666 piszczałek - liczba ta nie jest przypadkowa, ale ma symboliczne znaczenie w kontekście chrześcijańskiej numerologii. Największe piszczałki osiągają wysokość ponad 10 metrów, podczas gdy najmniejsze mają zaledwie kilka centymetrów. Wykonane są głównie z cyny, ołowiu i drewna, a każda z nich została starannie dostrojona, aby uzyskać idealną harmonię brzmienia.

To, co wyróżnia organy w Weingarten spośród innych instrumentów tego typu, to ich niezwykła prospekt organowy - zewnętrzna, widoczna część instrumentu. Gabler zaprojektował go w formie monumentalnej fasady, która idealnie wpisuje się w architekturę bazyliki. Prospekt, wykonany z drewna pokrytego złoceniami, zdobią liczne rzeźby aniołów grających na instrumentach, alegorie muzyki sakralnej oraz motywy roślinne. Centralnym elementem jest figura Króla Dawida grającego na harfie, umieszczona na szczycie prospektu.

Unikalnym rozwiązaniem zastosowanym przez Gablera jest rozplanowanie piszczałek w formie tzw. 'organów jaskółczych gniazd' (niem. Schwalbennestorgel). Zamiast tradycyjnego umieszczenia wszystkich piszczałek w jednej szafie organowej, Gabler rozdzielił je na kilka mniejszych zespołów, umieszczonych po obu stronach nawy głównej. Takie rozwiązanie nie tylko pozwoliło lepiej wkomponować instrument w architekturę świątyni, ale również stworzyło niezwykłe efekty akustyczne - dźwięk dochodzi do słuchaczy z różnych kierunków, tworząc wrażenie przestrzenności.

Brzmienie organów Gablera jest równie imponujące jak ich wygląd. Instrument charakteryzuje się niezwykłą różnorodnością barw dźwiękowych - od delikatnych, eterycznych głosów fletowych, przez jasne głosy pryncypałowe, aż po potężne, majestatyczne brzmienia tutti, wypełniające całą przestrzeń bazyliki. Szczególnie cenione są głosy solowe, takie jak Vox Humana (imitujący ludzki głos) czy Flauto Traverso (naśladujący flet poprzeczny), które pozwalają na niezwykle ekspresyjne wykonania.

Przez wieki organy Gablera przeszły kilka renowacji, jednak zawsze starano się zachować ich oryginalny charakter. Najważniejsze prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1953-1959 pod kierunkiem firmy E.F. Walcker & Cie, a następnie w latach 1981-1983 przez warsztat Kuhn Orgelbau. Dzięki tym starannym renowacjom instrument zachował swoje historyczne brzmienie, jednocześnie zyskując niezawodność niezbędną do regularnego użytkowania.

Obecnie organy w Weingarten są nie tylko instrumentem liturgicznym, ale również koncertowym. Regularnie odbywają się tu recitale organowe przyciągające wybitnych wirtuozów z całego świata. Szczególnie popularne są letnie koncerty organowe, podczas których można usłyszeć zarówno muzykę barokową, idealnie współgrającą z charakterem instrumentu, jak i późniejsze kompozycje, ukazujące wszechstronność tego niezwykłego instrumentu.

Dla miłośników muzyki organowej możliwość usłyszenia tych historycznych organów to niezapomniane przeżycie. Akustyka bazyliki, z jej długim czasem pogłosu, idealnie współgra z brzmieniem instrumentu, tworząc niepowtarzalną atmosferę. Dźwięk organów Gablera wypełnia całą przestrzeń świątyni, otaczając słuchaczy ze wszystkich stron i tworząc wrażenie, jakby muzyka dobiegała z niebios.

Warto dodać, że organy w Weingarten są nie tylko największym zachowanym instrumentem barokowym, ale również jednym z najlepiej udokumentowanych. Zachowały się szczegółowe plany i opisy Gablera, co pozwala dokładnie poznać proces ich powstania i pierwotne założenia twórcy. Ta dokumentacja jest nieocenionym źródłem wiedzy dla organmistrzów i muzykologów, studiujących historię budownictwa organowego.

Obok wspaniałych organów, drugim skarbem, który czyni Bazylikę św. Marcina w Weingarten miejscem wyjątkowym, jest przechowywana tu od wieków relikwia Świętej Krwi Chrystusa. Ta bezcenna relikwia, według tradycji zawierająca krew zmieszaną z ziemią z Golgoty, nie tylko nadała opactwu szczególny status w hierarchii miejsc świętych, ale również ukształtowała lokalną tradycję pielgrzymkową, która trwa nieprzerwanie od niemal tysiąca lat.

Historia relikwii jest fascynująca i sięga czasów wypraw krzyżowych. Według przekazów, w 1055 roku Judyta Flandryjska, żona Welfa IV, otrzymała relikwię od swojego ojca, Baldwina V, hrabiego Flandrii. Ten z kolei miał ją otrzymać od patriarchy Jerozolimy. Relikwia, umieszczona w niewielkiej ampułce, zawiera substancję, która według tradycji jest krwią Chrystusa zmieszaną z ziemią z Golgoty, zebraną przez Longinusa - rzymskiego żołnierza, który przebił bok ukrzyżowanego Jezusa.

W 1094 roku Judyta podarowała tę cenną relikwię opactwu w Weingarten, co natychmiast podniosło rangę klasztoru i uczyniło go ważnym centrum pielgrzymkowym. Dla ochrony i godnego eksponowania relikwii stworzono specjalny relikwiarz, który z biegiem czasu był wielokrotnie udoskonalany i ozdabiany. Obecny relikwiarz, wykonany ze złoconego srebra i ozdobiony drogimi kamieniami, pochodzi z XVIII wieku i jest dziełem augsburskiego złotnika Josepha Ignaza Sessela.

Relikwia Świętej Krwi dała początek jednej z najstarszych i najbardziej żywotnych tradycji pielgrzymkowych w Niemczech - tzw. 'Blutritt' (Procesji Krwi). Ta doroczna uroczystość, odbywająca się w piątek po Wniebowstąpieniu Pańskim, gromadzi tysiące pielgrzymów i jest największą konną procesją w Europie. Tradycja ta sięga 1529 roku, kiedy to po raz pierwszy zorganizowano uroczystą procesję z relikwią, niesioną przez opata na koniu.

Obecnie w procesji uczestniczy około 3000 jeźdźców w historycznych strojach, reprezentujących różne parafie i bractwa z okolic Weingarten. Jeźdźcy, na bogato przyozdobionych koniach, towarzyszą kapłanowi niosącemu relikwiarz. Procesja wyrusza z bazyliki i przemierza okoliczne pola i wsie, błogosławiąc ziemię i prosząc o urodzajne plony. Całej uroczystości towarzyszą modlitwy, śpiewy i muzyka orkiestr dętych, tworząc niezwykłe widowisko łączące elementy religijne z lokalnym folklorem.

'Blutritt' to nie tylko wydarzenie religijne, ale również ważny element tożsamości kulturowej regionu Górnej Szwabii. W 2014 roku procesja została wpisana na niemiecką listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO, co podkreśla jej znaczenie wykraczające poza wymiar czysto religijny. Dla mieszkańców okolicznych miejscowości udział w procesji jest sprawą honoru i tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie.

Oprócz dorocznej procesji, relikwia Świętej Krwi jest celem indywidualnych pielgrzymek przez cały rok. Wierni przybywają do Weingarten, aby modlić się przed relikwią, prosząc o łaski i uzdrowienia. W ciągu wieków udokumentowano liczne przypadki cudownych uzdrowień przypisywanych wstawiennictwu Świętej Krwi, co dodatkowo wzmocniło kult relikwii.

Bazylika św. Marcina oferuje pielgrzymom i turystom możliwość uczestniczenia w regularnych nabożeństwach oraz specjalnych uroczystościach związanych z kultem Świętej Krwi. Dla grup pielgrzymkowych organizowane są specjalne modlitwy i błogosławieństwa relikwią. Warto zaznaczyć, że mimo sekularyzacji opactwa w 1803 roku, tradycja pielgrzymkowa nie została przerwana - opiekę nad relikwią i kultem przejęła diecezja Rottenburg-Stuttgart.

Dla osób zainteresowanych historią relikwii i tradycją pielgrzymkową, w kompleksie dawnego opactwa utworzono niewielkie muzeum, gdzie można obejrzeć historyczne dokumenty, fotografie z procesji oraz eksponaty związane z kultem Świętej Krwi. Muzeum to stanowi cenne uzupełnienie wizyty w bazylice, pozwalając lepiej zrozumieć znaczenie tego miejsca w kontekście religijnym i kulturowym.

Oprócz relikwii Świętej Krwi, bazylika przechowuje również inne cenne relikwie i przedmioty sakralne, w tym fragmenty Krzyża Świętego, relikwie św. Benedykta i św. Scholastyki oraz bogaty skarbiec z naczyniami liturgicznymi i paramentami. Te cenne przedmioty, gromadzone przez wieki przez benedyktynów, stanowią świadectwo bogatej historii opactwa i jego znaczenia w życiu religijnym regionu.

Warto podkreślić, że mimo upływu czasu i zmian społeczno-kulturowych, kult Świętej Krwi w Weingarten pozostaje żywy i autentyczny. Jest to jeden z niewielu przykładów średniowiecznych tradycji pielgrzymkowych, które przetrwały do naszych czasów w niemal niezmienionej formie. Dla badaczy religijności ludowej i antropologów kultury, Weingarten stanowi fascynujący przykład ciągłości kulturowej i adaptacji dawnych form pobożności do współczesnego kontekstu.