Ramadan, którego nazwa pochodzi od arabskiego słowa 'ramida' oznaczającego 'palący żar', zajmuje szczególne miejsce w sercu każdego muzułmanina. Według tradycji islamskiej, to właśnie w tym miesiącu, w Noc Przeznaczenia (Lajlat al-Kadr), rozpoczęło się objawianie Koranu prorokowi Mahometowi. Ta noc, przypadająca na jedną z ostatnich nocy Ramadanu (najczęściej 27. noc), jest uważana za świętszą niż tysiąc miesięcy, a modlitwy w tym czasie mają szczególną moc.

Post w Ramadanie, zwany sawm, stanowi jeden z pięciu filarów islamu, obok wyznania wiary (szahada), modlitwy (salat), jałmużny (zakat) i pielgrzymki do Mekki (hadżdż). Poprzez powstrzymywanie się od jedzenia, picia i innych przyjemności cielesnych od świtu do zmierzchu, muzułmanie uczą się cierpliwości, pokory i wdzięczności. Post ma również wymiar społeczny – uświadamia wiernym cierpienie osób głodujących i zachęca do dzielenia się z potrzebującymi.

W centrum duchowych przeżyć związanych z Ramadanem znajdują się święte miejsca islamu, a wśród nich najważniejszy – Święty Meczet (Al-Masjid al-Haram) w Mekce. Ta monumentalna budowla, otaczająca Kaabę – najświętsze miejsce islamu – może pomieścić ponad 1,5 miliona wiernych, co czyni go największym meczetem na świecie. Podczas Ramadanu Święty Meczet wypełnia się pielgrzymami z całego świata, którzy przybywają, aby doświadczyć wyjątkowej atmosfery duchowości. Kaaba, sześcienna budowla pokryta czarną tkaniną z wyhaftowanymi złotem wersetami Koranu, stanowi kierunek (qibla), w którym muzułmanie zwracają się podczas modlitwy. W Ramadanie modlitwy tarawih, odprawiane po wieczornej modlitwie, gromadzą tysiące wiernych wokół Kaaby, tworząc niezwykły widok koncentrycznych kręgów modlących się ludzi.

Drugim najświętszym miejscem islamu jest Meczet Proroka (Al-Masjid an-Nabawi) w Medynie, gdzie znajduje się grób proroka Mahometa. Ten historyczny meczet, pierwotnie zbudowany przez samego Proroka po jego hidżrze (emigracji) z Mekki do Medyny w 622 roku, przeszedł liczne rozbudowy i obecnie może pomieścić ponad milion wiernych. W Ramadanie Meczet Proroka tętni życiem przez całą dobę – wierni gromadzą się na modlitwach, studiują Koran i medytują w miejscu, gdzie Prorok nauczał i prowadził pierwszą wspólnotę muzułmańską. Szczególnie cenionym miejscem w meczecie jest Rawdah, obszar między grobem Proroka a jego dawną amboną, o którym Mahomet powiedział, że jest 'ogrodem z ogrodów Raju'.

Poza Arabią Saudyjską, jednym z najwspanialszych meczetów, który podczas Ramadanu przyciąga rzesze wiernych, jest Wielki Meczet Szejka Zajida w Abu Zabi. Ta architektoniczna perła, ukończona w 2007 roku, łączy tradycyjne elementy architektury islamskiej z nowoczesnymi rozwiązaniami. Meczet, mogący pomieścić ponad 40 000 wiernych, zachwyca 82 kopułami, ponad 1000 kolumn i największym na świecie ręcznie tkanym dywanem o powierzchni 5627 metrów kwadratowych. W Ramadanie meczet organizuje specjalne programy, w tym iftar (posiłek przerywający post) dla tysięcy wiernych, a jego spektakularne oświetlenie nocne tworzy magiczną atmosferę.

W Stambule, mieście łączącym Europę z Azją, dwa historyczne meczety odgrywają szczególną rolę podczas Ramadanu. Błękitny Meczet (Sultan Ahmed Camii), zbudowany w latach 1609-1616, słynie z ponad 20 000 ręcznie wykonanych niebieskich płytek iznickich zdobiących jego wnętrze oraz sześciu smukłych minaretów. W okresie Ramadanu plac między Błękitnym Meczetem a Hagią Sophią zamienia się w tętniące życiem centrum, gdzie organizowane są iftar dla tysięcy wiernych, a tradycyjne lampiony mahya, zawieszone między minaretami, tworzą świetlne napisy z wersetami Koranu i życzeniami z okazji Ramadanu.

Hagia Sophia, pierwotnie bizantyjska bazylika, później meczet, muzeum, a od 2020 roku ponownie meczet, stanowi wyjątkowy przykład syntezy kultur i religii. Ta monumentalna budowla z VI wieku, z kopułą o średnicy 31 metrów zawieszoną na wysokości 55 metrów, przez stulecia była największym kościołem chrześcijańskim, a później jednym z najważniejszych meczetów. Podczas Ramadanu wierni mogą podziwiać unikalne połączenie chrześcijańskich mozaik i islamskiej kaligrafii, modląc się pod historyczną kopułą, która przetrwała 15 wieków historii.

Ramadan to nie tylko czas postu, ale również bogaty okres tradycji i zwyczajów, które różnią się w zależności od regionu świata muzułmańskiego. Jednym z najbardziej uniwersalnych jest iftar – wieczorny posiłek przerywający post, często rozpoczynany od spożycia daktyli i wody, naśladując praktykę Proroka Mahometa. W wielu krajach iftar staje się okazją do spotkań rodzinnych i wspólnotowych, a meczety organizują darmowe posiłki dla potrzebujących i podróżnych. Przed świtem muzułmanie spożywają suhoor – posiłek mający zapewnić siły na dzień postu.

Charakterystycznym elementem Ramadanu jest również recytacja całego Koranu (tarawih) podczas specjalnych modlitw wieczornych. Tradycyjnie Koran dzieli się na 30 części (dżuz), co pozwala na ukończenie recytacji całej księgi w ciągu miesiąca. W ostatnich dniach Ramadanu wielu wiernych praktykuje itikaf – duchowe odosobnienie w meczecie, poświęcając czas na modlitwę, recytację Koranu i medytację.

Zakończenie Ramadanu świętowane jest podczas Id al-Fitr (Święto Przerwania Postu), kiedy muzułmanie gromadzą się na specjalnej modlitwie, odwiedzają rodziny i przyjaciół, wymieniają się prezentami i spożywają świąteczne posiłki. Przed świętem obowiązkowe jest również przekazanie zakat al-fitr – specjalnej jałmużny dla potrzebujących, aby mogli uczestniczyć w świętowaniu.

Meczet Sulejmana (Süleymaniye Camii) w Stambule, arcydzieło wielkiego architekta Sinana, zbudowane w latach 1550-1557 na polecenie sułtana Sulejmana Wspaniałego, stanowi jeden z najwspanialszych przykładów architektury osmańskiej. W okresie Ramadanu ten monumentalny kompleks, obejmujący nie tylko meczet, ale również medresy (szkoły koraniczne), bibliotekę, łaźnie i szpital, staje się centrum życia duchowego i społecznego. Cztery smukłe minarety (symbolizujące, że Sulejman był czwartym sułtanem osmańskim po zdobyciu Konstantynopola) oraz główna kopuła o średnicy 27,5 metra tworzą majestatyczną sylwetkę górującą nad panoramą miasta. Podczas Ramadanu dziedzińce meczetu wypełniają się wiernymi, którzy po modlitwach tarawih często pozostają do późnych godzin nocnych, studiując Koran lub uczestnicząc w dyskusjach religijnych.

W Omanie, Sultan Qaboos Grand Mosque w Maskacie, ukończony w 2001 roku, stanowi przykład współczesnej architektury islamskiej czerpiącej z bogatych tradycji. Ten imponujący kompleks, nazwany na cześć sułtana Kabusa ibn Saida, który rządził Omanem przez prawie 50 lat, może pomieścić do 20 000 wiernych. Główna sala modlitewna zachwyca drugim co do wielkości ręcznie tkanym dywanem na świecie oraz ogromnym kryształowym żyrandolem. W Ramadanie meczet organizuje specjalne programy edukacyjne, wykłady i iftar dla społeczności. Charakterystycznym elementem obchodów Ramadanu w Omanie są również tradycyjne targi i festiwale organizowane w okolicach meczetu, gdzie można nabyć lokalne przysmaki, rękodzieło i prezenty z okazji Id al-Fitr.

W Egipcie, kraju o bogatej historii islamskiej, Meczet Ahmada Ibn Tuluna w Kairze, zbudowany w IX wieku, jest jednym z najstarszych i najlepiej zachowanych meczetów na świecie. Ta monumentalna budowla, inspirowana architekturą mezopotamską, wyróżnia się spiralnym minaretem i rozległym dziedzińcem otoczonym arkadami. Podczas Ramadanu meczet wypełnia się nie tylko modlącymi się, ale również uczestnikami kręgów studiowania Koranu (halaqat) i wykładów religijnych. Charakterystycznym elementem Ramadanu w Egipcie są kolorowe fanous – tradycyjne lampiony, które zdobią ulice i domy, a ich historia sięga czasów fatymidzkiego Kairu.

Zjednoczone Emiraty Arabskie, oprócz wspomnianego Wielkiego Meczetu Szejka Zajida, mogą pochwalić się również innymi znaczącymi meczetami, które odgrywają ważną rolę podczas Ramadanu. Jumeirah Mosque w Dubaju, jeden z niewielu meczetów w kraju otwarty dla nie-muzułmanów, stał się ważnym centrum dialogu międzyreligijnego. Ten piękny meczet, zbudowany w tradycyjnym stylu fatymidów, z białego kamienia, z dwoma minaretami i centralną kopułą, organizuje podczas Ramadanu specjalne programy edukacyjne, przybliżające nie-muzułmanom tradycje i znaczenie tego świętego miesiąca. Wieczorne modlitwy tarawih przyciągają wiernych z całego Dubaju, a meczet słynie z pięknej recytacji Koranu.

Sharjah Mosque, otwarty w 2019 roku, jest największym meczetem w emirate Sharjah i może pomieścić ponad 25 000 wiernych. Ta imponująca budowla łączy tradycyjną architekturę islamską z nowoczesnymi rozwiązaniami ekologicznymi, takimi jak systemy oszczędzania wody i energii. W Ramadanie meczet organizuje rozbudowane programy duchowe, w tym całonocne modlitwy w ostatnich 10 dniach miesiąca, kiedy wierni poszukują Nocy Przeznaczenia. Charakterystycznym elementem obchodów Ramadanu w Zjednoczonych Emiratach Arabskich są również 'namioty Ramadanu' – specjalne przestrzenie często organizowane przy meczetach, gdzie społeczności gromadzą się na iftar i suhoor.

Ramadan w różnych częściach świata muzułmańskiego ma swoje unikalne cechy i tradycje, ale jego duchowe znaczenie pozostaje uniwersalne. W Turcji popularne są publiczne iftar organizowane na placach miejskich, a tradycyjne bębny (davul) budzą wiernych na suhoor. W Indonezji, kraju o największej populacji muzułmańskiej na świecie, Ramadan (zwany tam Ramadhan) obchodzony jest z wyjątkową radością i entuzjazmem, a charakterystycznym elementem są bedug – wielkie bębny używane do ogłaszania czasu iftar. W Maroku tradycyjne zupy harira i chebakia (słodkie ciasteczka) są nieodłącznym elementem iftar, a meczety wypełniają się dźwiękami andaluzyjskich melodii podczas tarawih.

Ramadan we współczesnym świecie nabiera nowych wymiarów, łącząc tradycyjne praktyki duchowe z wyzwaniami globalizacji i nowoczesności. Meczety, będące centrami życia religijnego, adaptują się do zmieniających się potrzeb wspólnot muzułmańskich, oferując nie tylko przestrzeń do modlitwy, ale również programy edukacyjne, działalność charytatywną i inicjatywy społeczne.

W erze cyfrowej wiele meczetów transmituje modlitwy tarawih online, umożliwiając uczestnictwo wiernym, którzy nie mogą fizycznie przybyć do meczetu. Aplikacje mobilne przypominają o czasach modlitw, pomagają śledzić postępy w recytacji Koranu i oferują inspirujące treści duchowe. Media społecznościowe stały się platformą do dzielenia się doświadczeniami Ramadanu, przepisami na iftar i refleksjami duchowymi, tworząc wirtualną wspólnotę muzułmanów na całym świecie.

Jednocześnie Ramadan pozostaje głęboko zakorzeniony w tradycji i historii islamu. Meczety, szczególnie te o historycznym znaczeniu, przypominają o ciągłości wiary i praktyk religijnych przez stulecia. Wielki Meczet Szejka Zajida w Abu Zabi, choć stosunkowo nowy, nawiązuje do klasycznych wzorców architektury islamskiej, łącząc je z nowoczesnymi technologiami. Jego białe marmurowe fasady, zdobione motywami geometrycznymi i floralnymi, odzwierciedlają estetykę islamską, a zaawansowane systemy oświetlenia tworzą magiczną atmosferę podczas nocnych modlitw Ramadanu.

W Turcji, gdzie tradycja Ramadanu ma szczególnie bogaty charakter, historyczne meczety Stambułu stają się nie tylko miejscami modlitwy, ale również centrami kulturalnymi. Między Błękitnym Meczetem a Hagią Sophią organizowane są koncerty muzyki religijnej (ilahi), przedstawienia opowiadaczy historii (meddah) i pokazy tradycyjnej sztuki kaligrafii. Meczet Sulejmana, z kolei, słynie z wyjątkowej akustyki, która pozwala na głębokie doświadczanie recytacji Koranu podczas tarawih. Wokół meczetów rozkwitają tymczasowe bazary (Ramadan çarşısı), gdzie można nabyć tradycyjne przysmaki, rękodzieło i prezenty.

Charytatywny wymiar Ramadanu znajduje wyraz w licznych inicjatywach organizowanych przez meczety na całym świecie. Jumeirah Mosque w Dubaju, oprócz codziennych iftar dla potrzebujących, prowadzi zbiórki żywności i ubrań, które są dystrybuowane wśród ubogich rodzin i pracowników migracyjnych. Meczet stał się również ważnym centrum edukacyjnym, gdzie nie-muzułmanie mogą dowiedzieć się więcej o islamie i Ramadanie, co sprzyja dialogowi międzyreligijnemu i międzykulturowemu.

Sharjah Mosque, z kolei, organizuje specjalne programy dla dzieci i młodzieży, łączące naukę religijną z zabawą i kreatywnością. Warsztaty kaligrafii, konkursy recytacji Koranu i opowieści o prorokach islamu pomagają młodemu pokoleniu zrozumieć duchowe znaczenie Ramadanu. Meczet prowadzi również kampanie uświadamiające na temat zdrowotnych aspektów postu, oferując porady dietetyczne i medyczne dla osób poszczących.

W Egipcie, Meczet Ahmada Ibn Tuluna, z jego tysiącletnią historią, przypomina o głębokich korzeniach tradycji Ramadanu w świecie arabskim. Podczas tego świętego miesiąca meczet organizuje specjalne wykłady poświęcone historii islamu i znaczeniu Ramadanu w różnych epokach. Charakterystycznym elementem egipskiego Ramadanu jest mesaharati – osoba, która przed świtem budzi wiernych na suhoor, chodząc po ulicach z bębnem i recytując tradycyjne wezwania. Ta tradycja, praktykowana również w okolicach Meczetu Ibn Tuluna, sięga czasów średniowiecznego Kairu i stanowi żywy most między przeszłością a teraźniejszością.

W Omanie, Sultan Qaboos Grand Mosque staje się podczas Ramadanu centrum nie tylko praktyk religijnych, ale również wymiany kulturowej. Meczet organizuje wystawy islamskiej sztuki i architektury, prezentacje tradycyjnych rzemiosł omańskich oraz programy muzyczne przedstawiające różnorodność muzyki religijnej z różnych części świata muzułmańskiego. Szczególnie popularne są wieczory poezji sufickiej, która poprzez metafory i symbolikę wyraża głębokie duchowe znaczenie postu i modlitwy.

Ramadan w Świętym Meczecie w Mekce i Meczecie Proroka w Medynie ma wyjątkowy charakter ze względu na historyczne i religijne znaczenie tych miejsc. Miliony muzułmanów marzą o spędzeniu Ramadanu w tych świętych miejscach, gdzie nagroda za modlitwy i dobre uczynki jest zwielokrotniona. Władze saudyjskie podejmują ogromne wysiłki logistyczne, aby zapewnić komfort i bezpieczeństwo pielgrzymom, organizując rozbudowane systemy dystrybucji wody, żywności i opieki medycznej. Szczególnie wzruszającym momentem jest widok koncentrycznych kręgów wiernych modlących się wokół Kaaby podczas tarawih, symbolizujących jedność ummy (wspólnoty muzułmańskiej) ponad podziałami etnicznymi, językowymi i kulturowymi.

Współczesne wyzwania, takie jak zmiany klimatyczne, wpływają również na praktykowanie Ramadanu. W krajach o gorącym klimacie, jak Zjednoczone Emiraty Arabskie czy Arabia Saudyjska, meczety inwestują w zaawansowane systemy klimatyzacji i zarządzania tłumem, aby zapewnić komfort wiernym podczas długich godzin modlitw. Gdy Ramadan przypada na letnie miesiące, a dzień trwa dłużej, post staje się fizycznie bardziej wymagający, co skłania wspólnoty muzułmańskie do większego nacisku na duchowy wymiar tego czasu.

Ramadan pozostaje okresem intensywnej duchowości, refleksji i wspólnotowości dla muzułmanów na całym świecie. Meczety, od historycznych budowli po nowoczesne kompleksy, pełnią kluczową rolę w podtrzymywaniu i rozwijaniu tradycji związanych z tym świętym miesiącem. Łącząc przeszłość z teraźniejszością, duchowość z działaniem społecznym, Ramadan i jego obchody w meczetach na całym świecie stanowią żywe świadectwo witalności i adaptacyjności tradycji islamskiej w zmieniającym się świecie.