Jednym z najbardziej fascynujących, a jednocześnie najmniej znanych skarbów Norymbergi jest rozległa sieć podziemnych tuneli i piwnic znana jako Felsengänge. Ten labirynt korytarzy wykutych w piaskowcu sięga swoją historią średniowiecza, kiedy to służył głównie jako miejsce przechowywania i leżakowania piwa. Tunele rozciągają się na czterech poziomach pod Starym Miastem, tworząc prawdziwe podziemne miasto. Podczas II wojny światowej te chłodne, stabilne temperaturowo przestrzenie przekształcono w schrony dla ludności cywilnej, chroniąc tysiące mieszkańców przed bombardowaniami aliantów, które zniszczyły znaczną część historycznej zabudowy miasta.

Zwiedzanie Felsengänge możliwe jest wyłącznie z przewodnikiem, co dodaje wyprawie dodatkowego wymiaru – lokalni przewodnicy z pasją opowiadają nie tylko o technicznej stronie budowy tuneli, ale również o życiu średniowiecznych piwowarów i dramatycznych momentach z czasów wojny. Trasa zwiedzania trwa około godziny i prowadzi przez najciekawsze fragmenty podziemnego kompleksu. Temperatura w tunelach utrzymuje się na stałym poziomie około 8-10 stopni Celsjusza przez cały rok, warto więc zabrać ze sobą cieplejsze okrycie nawet w upalne dni.

Nieopodal podziemnych tuneli znajduje się kolejny ukryty skarb – Historischer Kunstbunker, czyli historyczny bunkier sztuki. To miejsce odegrało kluczową rolę w ratowaniu europejskiego dziedzictwa kulturowego podczas II wojny światowej. W przeciwieństwie do wielu innych miast, Norymberga mogła pochwalić się doskonale przygotowanym systemem ochrony dzieł sztuki. W tym podziemnym kompleksie, również wykutym w skale piaskowcowej, przechowywano bezcenne dzieła sztuki, w tym słynny Ołtarz Mariacki Wita Stwosza z Krakowa. Stabilne warunki panujące pod ziemią – stała temperatura i wilgotność – idealnie nadawały się do przechowywania delikatnych dzieł sztuki. Po wojnie wszystkie ukryte skarby wróciły do prawowitych właścicieli, a bunkier pozostał jako świadectwo niezwykłej troski o kulturowe dziedzictwo nawet w najczarniejszych czasach.

Dla tych, którzy interesują się mroczniejszą stroną historii miasta, obowiązkowym punktem programu będzie wizyta w Mittelalterliche Lochgefängnisse – średniowiecznych lochach więziennych znajdujących się pod budynkiem ratusza. Te ponure cele, wykute w skale, były miejscem przetrzymywania więźniów oczekujących na proces lub wykonanie wyroku. Warunki w nich panujące były niezwykle surowe – ciasne, wilgotne pomieszczenia pozbawione światła słonecznego, gdzie więźniowie często spędzali miesiące przykuci do ścian. Zwiedzanie tych przestrzeni daje przejmujący wgląd w średniowieczny system sprawiedliwości i warunki życia skazańców. Lochy są częścią większego kompleksu muzealnego, który opowiada o historii sądownictwa i kar w średniowiecznej Norymberdze.

Wśród mniej znanych, a wartych odkrycia skarbów Norymbergi, szczególne miejsce zajmuje Sinwell Tower – okrągła wieża będąca częścią kompleksu Zamku Cesarskiego. Jej nazwa pochodzi od starogermańskiego słowa 'sinwel', oznaczającego 'okrągły', co doskonale oddaje jej charakterystyczny kształt. Wzniesiona w XIII wieku jako element obronny, dziś oferuje jedno z najpiękniejszych widoków na Stare Miasto. Wspinaczka po stromych, spiralnych schodach może być nieco wymagająca, ale nagroda w postaci panoramy czerwonych dachów, wąskich uliczek i majestatycznych kościołów z pewnością wynagradza ten wysiłek. Co ciekawe, wieża Sinwell przetrwała bombardowania II wojny światowej niemal bez uszczerbku, stając się symbolem odporności miasta na dziejowe zawieruchy.

Z wieży Sinwell roztacza się widok na malownicze Stare Miasto, gdzie ukryty jest kolejny historyczny skarb – Handwerkerhof Nuremberg, czyli Dwór Rzemieślniczy. Ta urocza enklawa tradycyjnego rzemiosła znajduje się w cieniu średniowiecznych murów miejskich, tuż obok Bramy Białej Wieży (Weißer Turm). Handwerkerhof to miejsce, gdzie czas jakby się zatrzymał – wąskie uliczki otoczone są drewnianymi domkami w stylu frankońskim, w których do dziś działają warsztaty rzemieślnicze. Można tu podziwiać pracę złotników, garncarzy, szklarzy, wytwórców lalek i innych rękodzielników kultywujących tradycyjne metody produkcji.

Dwór Rzemieślniczy powstał stosunkowo niedawno – został otwarty w 1971 roku jako miejsce celebrujące bogactwo norymberskich tradycji rzemieślniczych. Mimo swojej krótkiej historii, doskonale oddaje atmosferę średniowiecznego miasta handlowego. Dla miłośników lokalnych specjałów to również doskonała okazja do spróbowania tradycyjnych norymberskich kiełbasek (Nürnberger Rostbratwürste) czy pierników (Lebkuchen), które od wieków stanowią kulinarną wizytówkę miasta. Legenda głosi, że receptura słynnych norymberskich pierników została przywieziona do miasta przez kupców podróżujących Jedwabnym Szlakiem i jest pilnie strzeżona od pokoleń.

Nieopodal Dworu Rzemieślniczego znajduje się prawdziwa perełka dla miłośników historii dzieciństwa – Toy Museum (Spielzeugmuseum). To jedno z najważniejszych muzeów zabawek na świecie, które mieści się w pięknej renesansowej kamienicy. Kolekcja obejmuje zabawki z różnych epok i kultur, ale szczególny nacisk położony jest na tradycje zabawkarskie samej Norymbergi, która od średniowiecza słynęła z produkcji zabawek. Miasto było europejskim centrum produkcji lalek, miniaturowych kuchni, ołowianych żołnierzyków i drewnianych figurek.

W muzeum można podziwiać niezwykłe eksponaty, takie jak historyczne domki dla lalek będące miniaturowymi dziełami sztuki, mechaniczne zabawki z XIX wieku czy pierwszą na świecie kolej zabawkową wyprodukowaną przez norymberską firmę Bing. Szczególnie interesująca jest kolekcja lalek Käthe Kruse, które rewolucjonizowały rynek zabawek na początku XX wieku swoim realistycznym wyglądem i wysoką jakością wykonania. Muzeum prezentuje nie tylko same zabawki, ale również proces ich produkcji i społeczno-kulturowy kontekst zabawy na przestrzeni wieków. To fascynująca podróż przez historię dzieciństwa, która zainteresuje zarówno najmłodszych, jak i dorosłych zwiedzających.

Dopełnieniem listy siedmiu ukrytych skarbów historycznych Norymbergi jest miejsce, które łączy przeszłość z teraźniejszością i przyszłością – Ulica Praw Człowieka (Straße der Menschenrechte). Ta niezwykła instalacja artystyczna, zaprojektowana przez izraelskiego artystę Daniego Karavana, została otwarta w 1993 roku jako symboliczne zadośćuczynienie za mroczne karty historii miasta związane z okresem nazizmu. Norymberga, która była sceną wielkich zjazdów NSDAP i miejscem ogłoszenia antysemickich ustaw norymberskich, po wojnie stała się symbolem sprawiedliwości dzięki słynnym procesom norymberskim, podczas których osądzono nazistowskich zbrodniarzy wojennych.

Ulica Praw Człowieka składa się z 27 białych kolumn, dwóch płyt wmurowanych w ziemię i jednego dębu. Na każdej kolumnie wyryto jeden z artykułów Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w różnych językach świata. Instalacja tworzy symboliczną bramę do Germanisches Nationalmuseum i stanowi przestrzeń refleksji nad uniwersalnymi wartościami humanistycznymi. To miejsce często pomijane przez turystów spieszących do bardziej znanych atrakcji, a jednak niosące potężne przesłanie i stanowiące ważny element tożsamości współczesnej Norymbergi.

Warto zauważyć, że wszystkie opisane miejsca tworzą fascynującą mozaikę historii miasta – od średniowiecznych podziemi Felsengänge, przez renesansowe zabytki jak Sinwell Tower, po nowoczesne instalacje jak Ulica Praw Człowieka. Każde z nich opowiada inny fragment dziejów Norymbergi, tworząc wielowymiarowy obraz miasta, które doświadczyło zarówno okresów świetności, jak i upadku.

Porównując opisane atrakcje pod kątem dostępności i charakteru zwiedzania, warto zauważyć, że Felsengänge i Historischer Kunstbunker są dostępne wyłącznie z przewodnikiem, co zapewnia pogłębioną wiedzę, ale ogranicza spontaniczność zwiedzania. Z kolei Sinwell Tower i Mittelalterliche Lochgefängnisse można zwiedzać indywidualnie, choć wspinaczka na wieżę może być wyzwaniem dla osób z ograniczoną sprawnością ruchową. Handwerkerhof i Toy Museum oferują bardziej interaktywne doświadczenia, idealne dla rodzin z dziećmi, podczas gdy Ulica Praw Człowieka to przestrzeń kontemplacji, najlepiej doświadczana bez pośpiechu.

Jeśli chodzi o koszty, najtańszą opcją jest spacer Ulicą Praw Człowieka, która jest dostępna bezpłatnie przez całą dobę. Handwerkerhof również można zwiedzać bez opłat, choć oczywiście zakupy rękodzieła czy degustacja lokalnych specjałów wiążą się z wydatkami. Pozostałe atrakcje wymagają zakupu biletów, przy czym najdroższe jest zwiedzanie kompleksu zamkowego wraz z wieżą Sinwell. Warto rozważyć zakup karty Nürnberg Card, która obejmuje wstęp do większości opisanych miejsc i może być ekonomicznym rozwiązaniem przy intensywnym zwiedzaniu.

Niezależnie od wybranej trasy, odkrywanie ukrytych skarbów historycznych Norymbergi to fascynująca podróż przez wieki, która pozwala zobaczyć to bawarskie miasto z zupełnie nowej perspektywy. Każdy z opisanych obiektów ma swoją unikalną atmosferę i opowiada inną historię, tworząc razem wielowymiarowy obraz miasta, które przez stulecia było jednym z najważniejszych ośrodków kulturalnych, handlowych i politycznych Europy.