Eiheiji, której nazwa dosłownie oznacza 'Świątynię Wiecznego Pokoju', została założona w 1244 roku przez mistrza Dogena Zenji (1200-1253), jedną z najważniejszych postaci w historii japońskiego buddyzmu. Po kilkuletnich studiach w Chinach, gdzie zgłębiał nauki buddyzmu chan (chiński odpowiednik zen), Dogen powrócił do Japonii, by szerzyć praktykę tego, co później nazwano soto zen – nurtu podkreślającego znaczenie 'po prostu siedzenia' (shikantaza) jako drogi do oświecenia.

Początkowo Dogen założył świątynię Kosho-ji niedaleko Kioto, jednak w poszukiwaniu spokojniejszego miejsca do praktyki, oddalił się od politycznych intryg stolicy i przeniósł do odległej, górskiej prowincji Echizen (obecna prefektura Fukui). Tam, dzięki wsparciu lokalnego możnowładcy Hatano Yoshishige, założył Eiheiji – miejsce, które miało stać się centrum nauczania soto zen w Japonii.

Pierwotnie świątynia nosiła nazwę Daibutsu-ji (Świątynia Wielkiego Buddy), a obecną nazwę otrzymała w 1246 roku. Przez pierwsze lata była niewielkim ośrodkiem, gdzie Dogen wraz z grupą oddanych uczniów prowadził surowe życie monastyczne, spisując jednocześnie swoje nauki, które złożyły się na monumentalne dzieło 'Shobogenzo' (Skarbiec Oka Prawdziwego Dharmy) – fundamentalny tekst szkoły soto zen.

Po śmierci Dogena w 1253 roku, jego uczeń Koun Ejo przejął kierownictwo nad świątynią. Jednak prawdziwy rozkwit Eiheiji nastąpił dopiero w okresie Edo (1603-1868), kiedy to szogunat Tokugawa oficjalnie uznał soto zen za jedną z państwowych szkół buddyzmu. W tym czasie rozbudowano kompleks świątynny do imponujących rozmiarów, a Eiheiji, wraz z Soji-ji (drugą główną świątynią sekty), stała się centrum administracyjnym i duchowym dla setek świątyń soto zen w całej Japonii.

W ciągu swojej długiej historii Eiheiji kilkakrotnie padała ofiarą pożarów, które są częstym zagrożeniem dla drewnianych konstrukcji japońskich świątyń. Najpoważniejszy z nich miał miejsce w 1473 roku, kiedy to spłonęła większość budynków. Obecne struktury pochodzą głównie z okresu Edo i Meiji, choć niektóre zostały odbudowane po zniszczeniach z czasów II wojny światowej.

Dziś Eiheiji pozostaje jednym z najważniejszych ośrodków szkoleniowych dla mnichów soto zen. W każdym momencie w klasztorze przebywa około 200 mnichów, którzy poddają się rygorystycznemu treningowi, obejmującemu wszystkie aspekty życia – od medytacji, przez pracę fizyczną, po codzienne czynności jak jedzenie czy kąpiel. Wszystko to odbywa się zgodnie z zasadami ustanowionymi przez Dogena, dla którego każda czynność wykonywana z pełną uważnością była formą praktyki zen.

Znaczenie Eiheiji wykracza daleko poza jej rolę jako centrum treningowego. Jest ona żywym świadectwem ciągłości tradycji zen w Japonii, miejscem, gdzie nauki Dogena są praktykowane w niemal niezmienionej formie od ośmiu wieków. Dla wyznawców buddyzmu soto zen na całym świecie, Eiheiji jest duchowym domem, miejscem pielgrzymek i źródłem inspiracji.

W szerszym kontekście japońskiej kultury, Eiheiji reprezentuje głębokie połączenie między buddyzmem zen a japońską estetyką i filozofią życia. Wpływ zen widoczny jest w takich dziedzinach jak architektura, ogrodnictwo, ceremonia herbaty, kaligrafia czy sztuki walki. Wszystkie one czerpią z zen ideały prostoty, naturalności i uważności, które są tak wyraźnie obecne w życiu mnichów Eiheiji.

W 2015 roku Eiheiji została wpisana na japońską listę kandydatów do Światowego Dziedzictwa UNESCO, co podkreśla jej wyjątkową wartość kulturową i historyczną nie tylko dla Japonii, ale i dla całej ludzkości.

Eiheiji to monumentalny kompleks świątynny, który rozciąga się na zboczu góry, otoczony wiekowym lasem cedrowym. Jego architektura i układ przestrzenny odzwierciedlają zarówno praktyczne aspekty życia monastycznego, jak i głęboką filozofię zen, podkreślającą harmonię z naturą i prostotę formy.

Cały kompleks składa się z ponad 70 budynków połączonych ze sobą krytymi korytarzami, co pozwala mnichom na przemieszczanie się między nimi niezależnie od warunków pogodowych. Budynki są rozmieszczone zgodnie z tradycyjnym układem świątyń zen, ale dostosowane do górskiego terenu, co nadaje Eiheiji wyjątkowy charakter 'świątyni w chmurach'.

Wejście do kompleksu prowadzi przez Sanmon (Bramę Górską) – imponującą dwupiętrową konstrukcję, która symbolicznie oddziela świat zewnętrzny od przestrzeni sakralnej. Brama ta, zrekonstruowana w 1749 roku, jest jednym z najstarszych zachowanych elementów kompleksu. Po przekroczeniu Sanmon, odwiedzający wkraczają na Sando – główną ścieżkę prowadzącą w głąb świątyni, wzdłuż której rozmieszczone są kolejne budynki.

Serce kompleksu stanowi Hatto (Sala Dharmy) – miejsce, gdzie opat wygłasza nauki i odbywają się ważne ceremonie. Jej wnętrze zdobi imponujący sufit z malowidłem przedstawiającym smoka, dzieło artysty Taniguchi Gesso z 1969 roku. Obok znajduje się Butsuden (Sala Buddy) – główne miejsce kultu, gdzie przechowywana jest figura Buddy Siakjamuniego, otoczona wizerunkami patriarchów zen.

Jednym z najważniejszych budynków jest Sodo (Sala Mnichów) – miejsce, gdzie mnisi praktykują zazen (medytację siedzącą). To tutaj, na prostych matach tatami, spędzają wiele godzin dziennie w pozycji medytacyjnej, realizując podstawową praktykę soto zen. Sala ta jest sercem duchowym klasztoru, miejscem, gdzie realizuje się istota nauk Dogena o 'po prostu siedzeniu' jako drodze do oświecenia.

Innym kluczowym budynkiem jest Kuin (Kuchnia) – przestrzeń, której Dogen poświęcił szczególną uwagę w swoich pismach. Zgodnie z jego naukami, przygotowywanie posiłków jest równie ważną praktyką duchową jak medytacja. W Eiheiji posiłki przygotowywane są z najwyższą starannością i szacunkiem dla żywności, zgodnie z tradycyjnymi regułami kuchni zen (shojin ryori).

Ważnym elementem kompleksu jest również Yokushitsu (Łaźnia) – miejsce, gdzie mnisi dokonują rytualnych ablucji. Dla Dogena kąpiel była nie tylko czynnością higieniczną, ale również praktyką duchową, okazją do oczyszczenia zarówno ciała, jak i umysłu.

Architektura Eiheiji charakteryzuje się typowymi dla japońskich świątyń buddyjskich elementami: zakrzywionymi dachami pokrytymi dachówką, drewnianymi konstrukcjami bez użycia gwoździ, przesuwanymi ścianami z papieru washi (shoji) oraz otwartymi werandami (engawa), które łączą wnętrze z otaczającą przyrodą.

Wyjątkowym elementem architektury Eiheiji są długie, kryte korytarze łączące poszczególne budynki. Korytarze te, często biegnące wzdłuż stromych zboczy, tworzą labirynt, który dla niewtajemniczonych może wydawać się dezorientujący. Dla mnichów jednak stanowią one przestrzeń codziennej praktyki uważnego chodzenia (kinhin), będącego uzupełnieniem medytacji siedzącej.

Otoczenie świątyni stanowi równie ważny element kompleksu. Eiheiji jest otoczona wiekowym lasem cedrowym, który tworzy naturalną barierę oddzielającą świątynię od świata zewnętrznego. Las ten, wraz z górskim krajobrazem, stanowi integralną część doświadczenia duchowego, zgodnie z zen-buddyjskim przekonaniem o głębokim związku między człowiekiem a naturą.

W przeciwieństwie do wielu innych japońskich świątyń, Eiheiji nie posiada rozbudowanych ogrodów zen. Zamiast tego, naturalny górski krajobraz służy jako przestrzeń kontemplacji. Zgodnie z filozofią soto zen, natura sama w sobie jest doskonałym ogrodem, nie wymagającym ludzkiej ingerencji.

Materiały użyte do budowy świątyni – głównie drewno cedrowe i cyprysowe – również odzwierciedlają filozofię zen. Są one naturalne, proste i z czasem nabierają patyny, która podkreśla przemijającą naturę wszystkich rzeczy (mujo) – jedną z kluczowych koncepcji buddyzmu.

Życie w Eiheiji toczy się według rygorystycznego harmonogramu, który niewiele zmienił się od czasów Dogena. Dzień mnichów rozpoczyna się o 3:30 rano (latem) lub 4:30 (zimą) dźwiękiem drewnianego gongu (han). Po porannych ablucjach mnisi gromadzą się w Sodo (Sali Mnichów) na pierwszej sesji zazen – medytacji siedzącej, która stanowi rdzeń praktyki soto zen.

Codzienne życie w klasztorze jest całkowicie podporządkowane zasadzie, którą Dogen określił jako 'shikantaza' – 'po prostu siedzenie'. Jednak w tradycji soto zen praktyka duchowa nie ogranicza się do formalnej medytacji. Zgodnie z naukami Dogena, każda czynność wykonywana z pełną uważnością jest formą praktyki. Dlatego też wszystkie aspekty życia klasztornego – od przygotowywania posiłków, przez sprzątanie, po kąpiel – traktowane są jako okazja do praktykowania uważności.

Posiłki w Eiheiji spożywane są zgodnie z formalnymi regułami oryoki – zestawu misek i pałeczek, które każdy mnich nosi ze sobą. Jedzenie odbywa się w całkowitej ciszy, z pełną koncentracją na każdym kęsie. Menu składa się wyłącznie z potraw wegetariańskich, zgodnie z buddyjską zasadą niekrzywdzenia istot żywych. Kuchnia klasztorna, znana jako shojin ryori, słynie z prostoty i wykorzystania sezonowych składników.

Praca fizyczna (samu) stanowi ważny element życia w Eiheiji. Mnisi zajmują się utrzymaniem świątyni, sprzątaniem, pracami w ogrodzie i przygotowywaniem posiłków. Wszystkie te czynności wykonywane są z taką samą uważnością jak formalna medytacja, zgodnie z zen-buddyjską zasadą nierozdzielności pracy i praktyki duchowej.

Dyscyplina w Eiheiji jest niezwykle surowa. Mnisi śpią na prostych matach tatami, często zaledwie kilka godzin na dobę. Kąpiele odbywają się wspólnie, w tradycyjnej japońskiej łaźni (ofuro). Rozmowy ograniczone są do minimum, a większość komunikacji odbywa się za pomocą gestów i sygnałów dźwiękowych różnych instrumentów perkusyjnych, takich jak drewniane gongi (han), dzwony (bonsho) czy kołatki (kaishaku).

Ważnym elementem życia w klasztorze są również formalne ceremonie i rytuały, takie jak recytacja sutr, ofiary dla Buddy i patriarchów zen oraz specjalne obrzędy związane z ważnymi datami w kalendarzu buddyjskim. Wszystkie te działania wykonywane są z najwyższą precyzją i zgodnie z tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie.

Dla odwiedzających Eiheiji oferuje wyjątkową możliwość doświadczenia atmosfery autentycznego klasztoru zen. W przeciwieństwie do wielu innych historycznych świątyń w Japonii, Eiheiji nie jest przede wszystkim atrakcją turystyczną, ale żywym, funkcjonującym ośrodkiem monastycznym, gdzie turyści są jedynie gośćmi w świecie mnichów.

Zwiedzanie Eiheiji możliwe jest codziennie w godzinach od 9:00 do 16:00 (ostatnie wejście o 15:00). Odwiedzający mogą poruszać się po wyznaczonych trasach, które prowadzą przez główne budynki kompleksu, takie jak Sanmon (Brama Górska), Hatto (Sala Dharmy), Butsuden (Sala Buddy) czy Joyoden (Sala Założyciela). Podczas zwiedzania można obserwować codzienne życie mnichów, choć należy pamiętać o zachowaniu ciszy i szacunku dla praktykujących.

Dla osób zainteresowanych głębszym doświadczeniem życia zen, Eiheiji oferuje program Sanzen Dojo – jednodniowe lub kilkudniowe pobyty, podczas których świeccy uczestnicy mogą doświadczyć namiastki życia monastycznego. Program ten obejmuje uczestnictwo w medytacji zazen, posiłkach, pracy fizycznej i ceremoniach religijnych. Jest to wyjątkowa okazja, by na własnej skórze doświadczyć rygorystycznej dyscypliny zen, choć należy pamiętać, że nawet w tej złagodzonej formie stanowi ona poważne wyzwanie dla nieprzygotowanych osób.

Dojazd do Eiheiji możliwy jest z miasta Fukui, które jest stolicą prefektury o tej samej nazwie. Z dworca Fukui można dojechać autobusem bezpośrednio pod świątynię w około 30 minut. Alternatywnie, można skorzystać z lokalnej linii kolejowej Echizen Railway do stacji Eiheijiguchi, a stamtąd autobusem do świątyni.

Najlepszym czasem na odwiedzenie Eiheiji jest późna wiosna (maj-czerwiec) lub jesień (październik-listopad), kiedy pogoda jest łagodna, a otaczający świątynię las prezentuje się najpiękniej – wiosną w świeżej zieleni, jesienią w spektakularnych barwach klonów momiji. Zimą świątynia często pokryta jest śniegiem, co tworzy magiczną atmosferę, choć może utrudniać dojazd i zwiedzanie.

Warto pamiętać, że jako miejsce kultu religijnego, Eiheiji wymaga od odwiedzających odpowiedniego stroju i zachowania. Zaleca się ubiór skromny, zakrywający ramiona i kolana. Przed wejściem do budynków należy zdjąć buty. Fotografowanie jest dozwolone w większości miejsc, ale zabronione podczas ceremonii religijnych i w niektórych szczególnie świętych przestrzeniach.

Odwiedzenie Eiheiji to nie tylko okazja do podziwiania historycznej architektury czy pięknych krajobrazów. To przede wszystkim możliwość doświadczenia atmosfery autentycznego zen – ciszy, skupienia i głębokiej harmonii z naturą, które stanowią istotę tej duchowej tradycji.