Jezioro Guatavita, położone około 50 kilometrów na północny wschód od Bogoty, stało się źródłem jednej z najbardziej fascynujących legend w historii Ameryki Południowej. Nazwa 'El Dorado', oznaczająca 'Złoty Człowiek' lub 'Złoty Król', wywodzi się bezpośrednio z ceremonii przeprowadzanych przez plemię Muisca na wodach tego kraterowego jeziora.

Kiedy hiszpańscy konkwistadorzy przybyli do regionu w XVI wieku, usłyszeli od miejscowej ludności opowieści o niezwykłym rytuale. Według tych przekazów, nowo wybrany władca plemienia Muisca – zwany zipa – przechodził specjalną ceremonię inicjacyjną. Jego ciało pokrywano złotym pyłem, a następnie wypływał on na tratwę na środek jeziora Guatavita. Tam, w otoczeniu kapłanów, składał ofiary ze złota i szmaragdów, wrzucając je do wody jako dar dla bóstwa jeziora. Na zakończenie ceremonii zipa zanurzał się w wodach jeziora, zmywając z siebie złoty pył, który również stawał się ofiarą dla bóstwa.

Z biegiem czasu, w miarę jak opowieść przekazywana była z ust do ust, ulegała ona znacznym przekształceniom. W europejskiej wyobraźni 'Złoty Człowiek' przekształcił się w legendę o całym mieście lub krainie zbudowanej ze złota. Ta wizja bogactwa rozpalała umysły konkwistadorów i poszukiwaczy przygód przez kolejne stulecia, prowadząc do licznych, często tragicznych w skutkach ekspedycji.

Jedną z najbardziej znanych prób odnalezienia legendarnych skarbów podjął Gonzalo Jiménez de Quesada, który w 1536 roku wyruszył w głąb kontynentu w poszukiwaniu El Dorado. Choć nie odnalazł mitycznego złotego miasta, jego wyprawa doprowadziła do podboju terenów dzisiejszej Kolumbii i założenia Bogoty. W kolejnych dekadach i wiekach wielu innych śmiałków podejmowało podobne wyprawy, często płacąc za to życiem w nieprzyjaznych warunkach amazońskiej dżungli.

Samo jezioro Guatavita również stało się celem licznych prób wydobycia domniemanych skarbów. W 1545 roku Hiszpanie próbowali osuszyć jezioro, nacinając jego brzeg. Udało im się obniżyć poziom wody o około 3 metry, co pozwoliło na wydobycie pewnej ilości złotych przedmiotów z płytszych obszarów. Zachęceni tym sukcesem, w 1580 roku kupiec Antonio de Sepúlveda przeprowadził bardziej ambitną próbę. Jego robotnicy wykopali głębszy kanał, obniżając poziom wody o kolejne 20 metrów. Niestety, kanał zawalił się, zabijając wielu pracowników, a jezioro szybko wypełniło się ponownie.

Najbardziej spektakularna próba miała miejsce w 1898 roku, kiedy to brytyjska firma Contractors Limited otrzymała koncesję na osuszenie jeziora. Inżynierowie zastosowali system pomp parowych, ale projekt okazał się zbyt kosztowny i został porzucony. Kolejna próba w 1965 roku, kiedy to firma Grupo Sepúlveda próbowała wypompować wodę za pomocą nowoczesnych urządzeń, również zakończyła się niepowodzeniem.

W 1969 roku rząd Kolumbii uznał jezioro Guatavita za miejsce o szczególnym znaczeniu historycznym i kulturowym, zakazując dalszych prób wydobycia. W 1979 roku obszar został objęty ochroną jako rezerwat przyrody, co ostatecznie położyło kres poszukiwaniom skarbów.

Dziś wiemy, że choć ceremonie złotego człowieka rzeczywiście miały miejsce, a na dnie jeziora z pewnością spoczywają cenne artefakty, to legenda o El Dorado jako krainie nieprzebranych bogactw była głównie wytworem europejskiej wyobraźni, podsycanym przez żądzę złota i podbojów. Niemniej jednak, historia ta na trwałe wpisała się w kulturę światową, inspirując niezliczone dzieła sztuki, literatury i filmu, od powieści Josepha Conrada po współczesne produkcje Hollywood.

Jezioro Guatavita to niezwykły fenomen geologiczny, który fascynuje naukowców i turystów swoim niemal idealnie okrągłym kształtem. Położone na wysokości około 3000 metrów nad poziomem morza, w sercu kolumbijskich Andów, stanowi przykład jeziora kraterowego o wyjątkowej urodzie i znaczeniu przyrodniczym.

Geneza powstania jeziora była przez długi czas przedmiotem naukowych sporów. Według najnowszych badań geologicznych, Guatavita nie jest, jak wcześniej sądzono, kraterem wulkanicznym, ale formacją powstałą w wyniku zapadnięcia się komory solnej lub krasowej. Ten proces geologiczny, znany jako zapadlisko, doprowadził do utworzenia niemal idealnie okrągłej niecki, która z czasem wypełniła się wodą deszczową i źródlaną.

Średnica jeziora wynosi około 700 metrów, a jego głębokość sięga 20 metrów w najgłębszym punkcie. Charakterystyczną cechą Guatavity jest intensywnie zielona barwa wody, która zmienia odcienie w zależności od pory dnia i warunków atmosferycznych. To niezwykłe zabarwienie wynika z obecności mikroskopijnych glonów oraz specyficznego składu mineralnego wody, bogatej w związki siarki i innych pierwiastków.

Klimatu wokół jeziora można określić jako górski tropikalny, z wyraźnymi porami suchymi (grudzień-marzec oraz lipiec-sierpień) i deszczowymi (kwiecień-czerwiec oraz wrzesień-listopad). Średnia temperatura w ciągu dnia waha się od 12 do 18 stopni Celsjusza, jednak ze względu na wysokość, wieczory i poranki mogą być znacznie chłodniejsze. Nagłe zmiany pogody są tutaj częstym zjawiskiem – słoneczne przedpołudnie może w ciągu kilkudziesięciu minut zamienić się w mglisty, deszczowy dzień.

Ekosystem otaczający jezioro Guatavita reprezentuje unikatowy typ wysokogórskiego lasu mglistego, charakterystycznego dla północnych Andów. Flora tego regionu wykazuje wysoki stopień endemizmu, co oznacza, że wiele występujących tu gatunków roślin nie spotyka się nigdzie indziej na świecie. Dominują tu krzewy z rodziny wrzosowatych, bromelii oraz liczne gatunki paproci i mchów, które tworzą gęsty, zielony kobierzec pokrywający zbocza krateru.

Wśród drzew najczęściej spotyka się endemiczne gatunki z rodzaju Weinmannia i Clusia, a także charakterystyczne dla andyjskiego krajobrazu espeletie (zwane lokalnie 'frailejones'), które swoim wyglądem przypominają miniaturowe palmy. Te niezwykłe rośliny, pokryte srebrzystymi włoskami, mogą osiągać wysokość do 3 metrów i są przystosowane do trudnych warunków wysokogórskich – dużych wahań temperatury, intensywnego promieniowania UV oraz okresowych susz.

Fauna jeziora i jego okolic również zasługuje na uwagę. W samym zbiorniku żyje kilka gatunków ryb, w tym wprowadzone przez człowieka pstrągi. Wokół jeziora można zaobserwować liczne gatunki ptaków, takie jak andyjskie kolibry, dzięcioły, oraz drapieżne kanie i jastrzębie. Z ssaków występują tu m.in. andyjskie lisy, oposy, a czasem nawet rzadkie niedźwiedzie okularowe, choć te ostatnie rzadko pokazują się w pobliżu szlaków turystycznych.

Ochrona środowiska naturalnego jeziora Guatavita stała się priorytetem dla władz Kolumbii w ostatnich dekadach. W 1979 roku obszar został objęty statusem rezerwatu przyrody, co pozwoliło na zachowanie jego unikalnych walorów przyrodniczych. Wprowadzono ścisłe regulacje dotyczące ruchu turystycznego, zakazano kąpieli w jeziorze oraz zbierania roślin i polowania na zwierzęta.

Jednym z głównych wyzwań dla ekosystemu jeziora jest erozja gleby na zboczach krateru, spotęgowana przez wylesianie, które miało miejsce w przeszłości. Aby przeciwdziałać temu zjawisku, prowadzone są programy reforestacji z wykorzystaniem rodzimych gatunków drzew i krzewów. Dodatkowo, edukacja ekologiczna turystów i lokalnej społeczności ma kluczowe znaczenie dla zachowania tego unikalnego ekosystemu dla przyszłych pokoleń.

Warto również wspomnieć o hydrologicznym znaczeniu jeziora. Guatavita, podobnie jak inne zbiorniki wodne w regionie, pełni ważną rolę w lokalnym cyklu hydrologicznym, stanowiąc naturalny zbiornik retencyjny i źródło wody dla okolicznych strumieni. W kontekście postępujących zmian klimatycznych i coraz częstszych okresów suszy, ochrona takich naturalnych rezerwuarów wody staje się szczególnie istotna.

Jezioro Guatavita stanowi jedną z najbardziej fascynujących atrakcji turystycznych w okolicach Bogoty, przyciągając zarówno turystów krajowych, jak i zagranicznych. Wizyta w tym historycznym i przyrodniczo wyjątkowym miejscu wymaga jednak odpowiedniego przygotowania, aby w pełni docenić jego walory i jednocześnie przyczynić się do jego ochrony.

Dojazd do jeziora Guatavita jest stosunkowo prosty, choć wymaga pewnego planowania. Z Bogoty najlepiej wyruszyć wcześnie rano, aby uniknąć popołudniowych mgieł, które często spowiją okolice jeziora, ograniczając widoczność. Podróż samochodem z centrum stolicy zajmuje około 1,5-2 godzin, w zależności od warunków drogowych. Trasa wiedzie przez malownicze tereny andyjskie, oferując po drodze spektakularne widoki na góry i doliny.

Alternatywą dla podróży własnym transportem są zorganizowane wycieczki, które regularnie wyruszają z Bogoty. Ich zaletą jest obecność przewodnika, który nie tylko zajmuje się logistyką, ale również dostarcza cennych informacji historycznych i kulturowych. Ceny takich wycieczek są zróżnicowane, ale generalnie można je określić jako średnie w porównaniu do innych atrakcji turystycznych w Kolumbii.

Po dotarciu na miejsce, odwiedzający muszą najpierw udać się do centrum dla zwiedzających, gdzie uiszcza się opłatę wstępu. Ceny biletów są zróżnicowane dla turystów krajowych i zagranicznych, przy czym ci drudzy płacą nieco więcej. Warto mieć przy sobie gotówkę, gdyż płatności kartą mogą być niekiedy problematyczne ze względu na ograniczony zasięg sieci w tym górskim regionie.

Zwiedzanie jeziora odbywa się wyłącznie z przewodnikiem w zorganizowanych grupach, co ma na celu zarówno ochronę środowiska naturalnego, jak i zapewnienie bezpieczeństwa turystom. Trasa turystyczna rozpoczyna się od centrum dla zwiedzających, gdzie można obejrzeć interesującą ekspozycję poświęconą historii, geologii i kulturowemu znaczeniu jeziora. Znajduje się tam również makieta przedstawiająca jezioro i okoliczny teren, co pomaga zrozumieć jego topografię.

Następnie grupa wraz z przewodnikiem wyrusza na szlak prowadzący do punktu widokowego na krawędzi krateru. Trasa wiedzie przez malowniczy teren porośnięty charakterystyczną roślinnością wysokogórską. Wędrówka zajmuje około 30-40 minut i wymaga pewnego wysiłku fizycznego ze względu na znaczną wysokość nad poziomem morza (około 3000 m) oraz strome podejścia. Osoby starsze lub mające problemy z aklimatyzacją powinny poruszać się powoli i robić częste przerwy.

Punkt widokowy na krawędzi krateru oferuje spektakularny widok na całe jezioro – idealnie okrągłą taflę wody o szmaragdowej barwie, otoczoną zielonymi zboczami. To właśnie tutaj przewodnicy opowiadają fascynującą historię ceremonii 'złotego człowieka' i legendy El Dorado. W pogodne dni widoczność jest doskonała, pozwalając na wykonanie pamiątkowych fotografii. Warto jednak pamiętać, że pogoda w Andach jest zmienna, a mgły mogą pojawić się nagle, ograniczając widoczność.

Po czasie spędzonym na punkcie widokowym, grupa schodzi inną ścieżką, tworząc pętlę, która kończy się ponownie w centrum dla zwiedzających. Całe zwiedzanie, wraz z czasem na punktach widokowych, zajmuje około 2-3 godzin.

Warto podkreślić, że ze względu na ochronę środowiska naturalnego, nie ma możliwości zejścia nad samo jezioro ani tym bardziej kąpieli w jego wodach. Cała trasa turystyczna przebiega po specjalnie wytyczonych ścieżkach, których nie wolno opuszczać.

Przygotowując się do wizyty w Guatavita, należy pamiętać o kilku istotnych kwestiach. Po pierwsze, pogoda w górach jest zmienna, dlatego warto zabrać ze sobą zarówno ochronę przeciwsłoneczną (krem z filtrem, okulary przeciwsłoneczne, kapelusz), jak i cieplejsze ubranie oraz nieprzemakalną kurtkę na wypadek deszczu. Solidne buty trekkingowe są zdecydowanie zalecane, gdyż ścieżki mogą być śliskie, szczególnie po opadach.

Ze względu na znaczną wysokość nad poziomem morza, osoby przybywające bezpośrednio z nizin mogą doświadczyć objawów choroby wysokościowej. Aby zminimalizować to ryzyko, warto spędzić przynajmniej 1-2 dni w Bogocie (która sama leży na wysokości około 2600 m n.p.m.) przed wyruszeniem do Guatavita. Podczas zwiedzania należy pić dużo wody, unikać alkoholu i poruszać się w tempie dostosowanym do własnych możliwości.

Warto również wspomnieć o pobliskim miasteczku Guatavita, które jest interesującym przystankiem podczas wycieczki. Nie jest to jednak oryginalna osada, lecz rekonstrukcja zbudowana w latach 60. XX wieku, kiedy to stara Guatavita została zatopiona podczas budowy zbiornika retencyjnego Tominé. Nowe miasteczko zostało zaprojektowane w jednolitym, kolonialnym stylu i oferuje turystom restauracje, kawiarnie oraz sklepy z rękodziełem.

Podsumowując, wizyta w jezioro Guatavita to niezapomniane doświadczenie, łączące w sobie elementy przygody, edukacji historycznej i kontaktu z niezwykłą przyrodą. Odpowiednie przygotowanie i poszanowanie zasad ochrony tego wyjątkowego miejsca pozwolą w pełni docenić jego piękno i znaczenie kulturowe, jednocześnie przyczyniając się do jego zachowania dla przyszłych pokoleń.